Motivasyon Nedir?

Psikoloji biliminin temel kavramlarından biri olan motivasyon, Latince “motivere” kelimesinden türetilmiş olup, “hareket ettirme isteği” anlamına gelir. Fransızcadan dilimize geçen bu kelime, Türk Dil Kurumu’na (TDK) göre “isteklendirme” ve “güdüleme” olarak tanımlanmıştır. İsteklendirme; heveslendirme ve teşvik etme anlamına gelirken, güdüleme ise bir güdüyü harekete geçirerek canlıyı eyleme yönlendirme anlamını taşır.

Motivasyon Kavramı İlk Ne Zaman Kullanıldı?

Motivasyon kavramı, 19. yüzyılın sonlarında sanayi devrimiyle birlikte, özellikle endüstriyel psikoloji alanında işçilerin performansını artırmaya yönelik çalışmalarla literatürdeki yerini almıştır. 19. yüzyılda motivasyon kavramı üç döneme ayrılmıştır: erken dönem, orta dönem ve son dönem. Bu dönemlerde öne çıkan teoriler arasında Fredrick Winslow Taylor’ın Bilimsel Yönetim Teorisi, Abraham Maslow’un İhtiyaçlar Hiyerarşisi ve Frederick Herzberg’in Çift Faktör Kuramı yer almaktadır.

Bilimsel Yönetim Teorisi: Tecrübe yerine bilim, anlaşmazlık yerine ahenk, bireycilik yerine işbirliği, kısıtlı üretim yerine maksimum üretim, bireylerin ulaşabilecekleri en yüksek verimlilik ve refah düzeyine ulaştırmaktır veya işçi ve yöneticilerin iş süreçlerini optimize etmek ve işçi verimliliğini artırmak amacıyla bilimsel yöntemleri kullanmayı savunur.

İhtiyaçlar Hiyerarşisi: Bireyin sağlıklı bir yaşam sürdürebilmesi için, bu hiyerarşide öncelikle en alt basamaktaki ihtiyaçlarını karşılaması gerekmektedir. Her bir üst basamakta ise bireyin kendine zaman ayırması, var olma nedenini yorumlaması ve düşünmesi önemlidir. Bu hiyerarşi, insanın kişilik gelişiminin akışını ortaya koymaktadır.

Çift Faktör Kuramı: İş yerindeki çalışma düzeni ve verimliliğin artması için, çalışanların ihtiyaçlarının çok yönlü olarak karşılanmasını amaçlayan bir yaklaşımdır.

Psikolojide Motivasyon

Psikoloji, motivasyonu daha bilimsel bir yaklaşımla inceler ve farklı psikolojik teoriler motivasyonun çeşitli yönlerini açıklamaya çalışır. Temel düzeydeki teoriler ise Öğrenme Teorileri, Bilişsel Teoriler ve Sosyal Bilişsel Teoriler olarak sıralanabilir.

Öğrenme Teorileri: Operant koşullanma ve klasik koşullanma gibi teoriler, öğrenmenin motivasyon üzerindeki etkisini inceler.
Operant Koşullanma: Operant koşullanma, insanın kendi isteği ile yaptığı davranışların sonucunda bireyin ödül veya ceza ile sonuçlandırılması üzerine kurulur. Eğer bir davranış olumlu sonuçlanırsa, o davranışın tekrarlanma olasılığı artar. Tersine durumda da tekrarlanma olasılığı azalır.

Klasik Koşullanma (Pavlov): Klasik koşullanma, bir uyarıcının (örneğin, zil sesi) başka bir uyarıcıyla (yemek) eşleştirilmesi yoluyla bireyin otomatik olarak bir tepki göstermesidir.

Bilişsel Teoriler: Hedef belirleme teorisi gibi teoriler, insanların düşünce süreçlerinin ve inançlarının motivasyon üzerindeki rolünü vurgular. Bu teori, zorlayıcı bir hedefin bireyin motivasyonunu artırdığını savunur. Hedefler çoğaldığında, çaba sarf etme ve başarıya ulaşma yeteneği artar.

Sosyal Bilişsel Teoriler: Bandura’nın sosyal öğrenme teorisi gibi teoriler, bireylerin çevreleriyle etkileşimleri ve rol model almalarının motivasyon üzerindeki etkisini inceler. Bu teori, başkalarını gözlemleyerek davranışların öğrenilebileceği ve bu durumun taklit edip modellenebileceğini savunur. Birey, bir başkasının davranışını gözlemleyerek aynı davranışı sergileme eğiliminde olabilir.

Öz Belirleme Teorisi

Edward Deci ve Richard Ryan’ın Öz Belirleme Teorisi (Self-Determination Theory), bireylerin sosyal iletişim, iş hayatı vb. süreçlerdeki tutum ve davranışları nasıl belirlediği yine bu tutum ve davranışları nasıl içselleştirdiğiyle ilgilenen insan motivasyonu ve kişiliğin makro teorisidir. 

Dış etkenler ve dikkat dağıtıcı etkenler olmadan insanların seçimlerinin arkasındaki motivasyonu araştırmaktadır. 

Bu teoriye göre, insanlar üç temel psikolojik ihtiyacı tatmin ettiğinde daha yüksek motivasyon, mutluluk ve kişisel gelişim düzeylerine ulaşırlar. Bu ihtiyaçlar:

Öz Belirleme Teorisi, bu ihtiyaçların karşılandığı durumlarda bireylerin içsel motivasyonlarının artacağını, yani kendiliğinden ve keyif alarak çalışacaklarını belirtir.

Motivasyon 1.0, 2.0 ve 3.0 Kavramları

Daniel Pink’in “Drive” kitabında bahsettiği motivasyon kavramı, iş dünyasında çalışanların performansını etkileyen önemli bir faktördür. Pink, motivasyonu tarihsel bir süreç içinde üç farklı evreye ayırır. Bu evreler, motivasyonun nasıl değiştiğini ve geliştiğini anlamamıza yardımcı olur.

Motivasyon 1.0

Hayatta Kalma İçgüdüsü Hayatta kalma içgüdüsünün ön planda olduğu, insanların temel ihtiyaçlarını karşılamaya odaklandığı bir dönemdir.

Örnek: Tarih öncesi çağlarda insanların avlanma ve toplama gibi faaliyetlerle hayatta kalmaya çalışmaları.

Motivasyon 2.0

Ödül ve Ceza Sistemi: Ödül ve ceza sisteminin hâkim olduğu, insanların dışarıdan gelen ödüller veya cezalarla motive edildiği bir dönemdir

Örnek: Fabrikalarda çalışan işçilerin üretkenliğini artırmak için parça başına ücret sistemi kullanılması.

Motivasyon 3.0

İçsel Motivasyon: Modern iş dünyasında daha çok önem kazanan bu yaklaşımda, insanlar kendi içlerindeki motivasyon kaynaklarını kullanır. Öğrenme, yaratıcılık ve amaç gibi içsel faktörler, çalışanları daha fazla motive eder.

Dışsal motivasyon: Dışarıdan gelen etkilerle yönlendirilen bir davranış türüdür. Kişi, içsel tatmin yerine dışsal ödüller ve cezalar için hareket eder. Bu motivasyon türü başlangıçta zorunlu gibi görünse de zamanla içselleştirilebilir.

Motivasyon 3.0’un Temel İlkeleri:

• Özerklik: Çalışanlara karar verme özgürlüğü tanınması.
• Yetenek: Çalışanların yeteneklerini geliştirmelerine olanak sağlanması.
• Amaç: Çalışanların daha büyük bir amaca hizmet ettiklerini hissetmeleri.

Sonuç

Motivasyon, hayatımızın vazgeçilmez bir parçasıdır. Kendimizi motive etmek için farklı yöntemler deneyebilir, hedefler belirleyebilir ve içsel kaynaklarımızı keşfedebiliriz. Motivasyon günümüzde bireyleri harekete geçirici bir güç olarak günlük yaşamın dinamizmi haline gelmiştir.

Motivasyonun kaynakları, bireyden bireye farklılık gösterir. Bazıları için içsel motivasyon, yani kendi içsel değerlerinden ve tatmin duygusundan gelen motivasyon daha güçlüdür. Diğerleri ise dışsal motivasyon kaynaklarına, ödüller ve takdir gibi dışsal unsurlara daha fazla bağlı olabilir. Kişisel gelişim alanında çeşitli teknikler ve stratejilerle motivasyonumuzu artırarak hem bireysel hedeflerimize daha kolay ulaşabilir hem de yaşam kalitemizi artırabiliriz.

Kaynakça

McLeod, S. A. (2017). Motivation. Simply Psychology. 

Deci, E. L., & Ryan, R. M. (1985). Intrinsic motivation and self-determination in human behavior. Plenum Press.

Maslow’un İhtiyaçlar Hiyerarşisi,Maslow, AH (1943).

İnsan Motivasyonu Teorisi.Psikolojik İnceleme, 50(4), 370-396.

Örgütsel Motivasyon Ve Halk Kütüphanesi Çalışanlarının Motivasyon Düzeylerinin Belirlenmesi: Ankara İli Örneği- Hatice KARACAOĞLU / YÜKSEK LİSANS TEZİ